Stem D66 of GroenLinks voor het beste economische programma

“The ideas of economists and political philosophers, both when they are right and when they are wrong, are more powerful than is commonly understood. Indeed the world is ruled by little else. Practical men, who believe themselves to be quite exempt from any intellectual influence, are usually the slaves of some defunct economist. Madmen in authority, who hear voices in the air, are distilling their frenzy from some academic scribbler of a few years back. I am sure that the power of vested interests is vastly exaggerated compared with the gradual encroachment of ideas. … Soon or late, it is ideas, not vested interests, which are dangerous for good or evil.”

John Maynard Keynes, The General Theory, 1936, laatste hoofdstuk

 Als econoom mag ik geen stemadvies geven en behoor ik neutraal te blijven. Toch zal ik in deze laatste blog deze regel schenden. Reden: ik krijg de laatste tijd veel e-mails en vragen wat het beste programma is voor de economie. Dit is dus op persoonlijke titel geschreven en is onmiskenbaar politiek gekleurd. Toch heb ik mijn best gedaan om een en ander op een rij te zetten. Misschien helpt het nog om tot een betere stemkeuze te komen.

Op korte termijn vind ik dat niet te hard bezuinigd moet worden. De bezuinigingen van CDA en VVD zijn naar mijn idee veel te gortig op een fragiele economie. Keynesiaanse bestedingseffecten zijn te overzien in een kleine open economie (spaar- en exportlekken). Maar, door forse ingrepen in de koopkracht van burgers en bedrijven neemt de kans toe dat huishoudens en bedrijven in (grotere) financiële problemen komen en daarmee de banken nog met een extra ronde financiële problemen opzadelen. Door snoeiharde bezuinigingen kan een dubbeldip optreden. Ook door de grote onzekerheid stoppen huishoudens met consumeren en bedrijven met investeren.

D66 doet het ietsje rustiger dan CDA en VVD, maar niet veel. GroenLinks en PvdA liggen beter op schema met zo’n 10 mrd extra bezuinigingen tot aan 2015. Maar minder bezuinigen tot aan 2015 kan alleen met pijnlijke en structurele hervormingen die ook na 2015 tot voldoende geld in de overheidskas leiden. Als die hervormingen uitblijven, raken financiële markten zenuwachtig en krijgt de Nederlandse staat alsnog moeilijkheden om de staatsschuld te financieren. Bovendien moeten huishoudens en bedrijven helderheid krijgen over het beleid dat hun te wachten staat. Door aanhoudende onzekerheid houden ze anders de hand op de knip. SP en PVV plaatsen zich daarom wat mij betreft buiten de orde; zij doen op lange termijn veel te weinig om de overheidsfinanciën op orde te brengen.

Wat moet er structureel gebeuren? Voorkomen moet worden dat de solidariteit tussen generaties wordt opgeblazen door de vergrijzing: ingegrepen in de zorg en AOW zijn onvermijdelijk. Ook moet de tweedeling tussen insiders en outsiders op huizen- en arbeidsmarkten worden doorbroken. Het is noodzakelijk dat de economische structuur wordt versterkt door hogere investeringen in onderwijs en dat die sterkere economische structuur ook duurzaam is. Daarom moet de volgende regering maatregelen nemen om de vergrijzing aan te pakken, de arbeidsmarkt te hervormen, de woningmarkt te hervormen, te investeren in onderwijs en de economie te verduurzamen.

De PvdA en VVD bedienen de status quo. Hun programma’s zijn behoudzuchtig en niet vernieuwend. De VVD zet het mes in de sociale zekerheid. De PvdA wil niets wezenlijks veranderen in de sociale zekerheid. Ze trekt een mistgordijn op met de oproep tot een nieuw sociaal akkoord om haar eigen visieloosheid te verhullen. De PvdA wil niet hervormen in ontslagrecht of WW, maar de arbeidsmarkt meer op slot zetten door de WW-premies te differentiëren. Alleen D66 en GroenLinks zien we voldragen plannen voor de arbeidsmarkt. De VVD hanteert de botte bijl. Het is niet mijn politieke keuze.

De VVD wil de huurmarkt op zijn kop zetten, de PvdA wil eigenlijk de zaak houden zoals ze is. Ook bij de huren heeft PvdA geen consistent verhaal. In het verkiezingsprogramma staat dat scheefwonen goed is en in de CPB-doorrekening wordt scheefwonen terecht aangepakt. De PvdA wil de hypotheekrenteaftrek aanpakken, maar de VVD en CDA willen daar niets van weten. De hypotheekrenteaftrek is de economisch meest stupide staatssubsidie die er bestaat. CDA wil helemaal niets wezenlijks veranderen aan zowel huur- als koopmarkt. Zowel VVD, PvdA als CDA als spelen in op angstige behoudzucht bij kiezers. GroenLinks en D66 willen zowel huur- als koopmarkt wel fundamenteel hervormen in de goede richting.

De VVD, D66 en CDA willen onomwonden doorgaan met marktwerking in de zorg. De SP wil de zorg terughalen naar de staat. Die helderheid valt te prijzen, want in de zorg moet worden gekozen voor de markt of de staat, maar niet een ondoorzichtig en verwaterd compromis daartussen. De PvdA kiest helemaal niet. Verkiezingsprogramma PvdA: niet meer marktwerking. CPB doorrekening PvdA: wel meer marktwerking. Ook GroenLinks en PVV kiezen niet. Deze partijen willen doormodderen met een ziekenzorgsysteem dat blootstaat aan de tucht van de markt noch aan de controle van de overheid. Dit is het recept voor onbeheersbare kostenstijgingen zoals we de laatste jaren hebben gezien.

Alle belangrijke partijen verhogen de effectieve AOW-leeftijd, behalve PVV en SP. De PvdA doet dat zo tergend langzaam (pas in 2020 naar 66) dat ze de babyboomers – zoals altijd – volkomen buiten schot houdt en de rekening eenzijdig op het bordje van de jongeren schuift. D66 maakt het meeste tempo door de AOW-leeftijd met twee maanden per jaar te verhogen en daarna te koppelen aan de levensverwachting. GroenLinks voert een heel nieuw systeem van pensionering in: alleen als je 40 jaar gewerkt hebt, krijg je nog AOW.

VVD, PvdA, D66 en GroenLinks investeren meer in onderwijs, de een ietsje meer dan de ander. En allemaal voeren ze een sociaal leenstelsel in. Dat is winst, maar hier onderscheiden de partijen zich niet veel van elkaar. Het CDA bezuinigt zelfs op onderwijs; penny wise and pound foolish.

De economische groei in het VVD programma is niet duurzaam. De kwaliteit van natuur en milieu wordt met de VVD alleen maar verder verpest. En met het afwijzen van het marktmechanisme (kilometerheffing) staat de automobilist bij de VVD het langst in de file in vergelijking met alle andere partijen. Het CDA zet wel de kilometerheffing in de CPB-doorrekening, maar niet in het verkiezingsprogramma. D66 en PvdA kiezen onomwonden voor een verdere verduurzaming van de economie. Maar wie echt een groen beleid wil, moet GroenLinks kiezen. Die partij heeft een superieure score op de verduurzaming van de economie.

Natuurlijk gaan de verkiezingen niet alleen over de economie, maar ook over allerlei andere zaken. De economie is niet de maat der dingen. De verkiezingen horen ook te gaan over internationale zaken en Europa (deze keer helaas niet). Over de rol die de staat mag spelen in het leven van mensen in immateriële zaken (bv. levensbeëindiging en seksuele voorkeur), de vrijheid van expressie en geloof. En welke regels we als samenleving willen om het samenleven mogelijk te maken (‘normen en waarden’ of ‘de boel bijelkaar houden’). Ook daar ging het bij deze campagne te weinig over.

Verkiezingen gaan helaas niet alleen over ideeën, maar ook over macht, over angst en over behoudzucht. Het gaat over de poppetjes en welke regeringscoalitie er moet komen. Maar deze zaken leiden voortdurend af van de vraag waar het werkelijk om moet gaan: welk Nederland willen we?

Ik vind het erg om te zien dat de verkiezingsstrijd is ontaard in een wedstrijd tussen de PvdA en de VVD. Hun programma’s bieden geen wezenlijk uitzicht op oplossing van de problemen in de Nederlandse economie. Gelukkig lijkt het CDA niet meer mee te doen: dat programma is net zo vaag en nietszeggend als JPB zelf. SP en PVV plaatsen zich wat mij betreft sociaal-economisch buiten de orde. Ik kom daarom tot de conclusie dat D66 en GroenLinks het beste economische programma hebben. Als je wat meer naar rechts neigt, kies dan D66. Voor linkse mensen is GroenLinks het beste alternatief.