Elementaire economische inzichten ontbreken bij Verhagen
Ik heb regelmatig mijn verbazing uitgesproken over het onvermogen van de Nederlandse regering om tot een adequate oplossing van de Eurocrisis te komen. Verhagen heeft gister een brief (samen met De Jager) met plannen gestuurd aan de kamer. Die brief is weer tenenkrommend:
“Landen die sociaaleconomisch een solide beleid hebben gevoerd, worden nu met de rekening geconfronteerd van landen die de zaak economisch uit de hand hebben laten lopen en/of de overheidsfinanciën hebben laten ontsporen. Dit is niet aanvaardbaar.”
Weer het schuld- en boeteverhaal. Snapt de Maxime Verhagen – de Minister van Economische Zaken — nu echt helemaal niets van elementaire beginselen uit de internationale economie? Wolfgang Münchau had deze week in een prachtige column helemaal gelijk: “The political leaders who run the eurozone have a small open economy mindset – every one of them, without exception.” Om Krugman te citeren: ” … in the real world, bad policy more often arises from failure even to get the principles right at the individual country level.” En, inderdaad, dat geldt ook voor Verhagen.
Zuid-Europese landen hebben kunnen lenen van Noord-Europese landen. Waarom? Noord-Europese beleggers waren op zoek naar hoger rendement dan ze konden halen dan in Noord Europa. De externe schulden (publiek en privaat) van Zuid-Europa zijn bovendien (per definitie) de exporttekorten geweest naar (voornamelijk) Noord-Europa. Zuid-Europa heeft geprofiteerd van goedkope leningen en importen. Noord-Europa heeft geprofiteerd van renteinkomsten op die leningen en hogere exporten. Zie ook dit mooie verhaal van Kash Mansori.
Van vrijhandel wordt altijd iedereen beter, anders zou er geen vrije handel zijn. Dus waarom hebben zowel Noord als Zuid Europa geprofiteerd? Omdat internationale kapitaal- en goederenstromen alleen tot stand komen als daar wederzijds voordeel bij te behalen is. Hoezo is dit volgens Verhagen ‘niet aanvaardbaar’? Als de schuldenproblemen in Zuid-Europa onaanvaardbaar zijn, dan zijn de winsten uit de Noord-Europese exporten en beleggingen van Noord-Europa dat ook.
Nu komt Verhagen met een plan dat er niet alleen een Europese politieagent moet komen voor staatsschuld en financieringstekort, maar ook voor andere macro-economische variabelen: werkloosheid, concurrentiepositie, importen, private schulden, huizenprijzen, enz. Europa gaat landen dan op een aantal variabelen scoren en boetes uitdelen als het misgaat. Je kunt een serieus debat voeren of dit praktisch eigenlijk wel kan en moet. Maar het idee om naar andere zaken, dan alleen naar staatsschuld- en begrotingstekort te kijken, lijkt op zich prima, alleen niet om de reden die de regering geeft:
“De focus van de procedure ligt op het voorkomen van macro-economische ontwikkelingen die op termijn zouden kunnen leiden tot negatieve grensoverschrijdende effecten naar andere lidstaten.”
Verhagen denkt dus dat met het voorkomen van problemen in Eurolanden Nederland gevrijwaard zou zijn van negatieve grensoverschrijdende effecten. Dat berust – wederom – op een denkfout. Via Europa de handels- en kapitaalstromen bijsturen of inperken heeft onvermijdelijk consequenties, ook voor Nederland.
Stel dat de Zuid-Europeanen de lonen te lang hebben laten oplopen en hun concurrentiepositie hebben laten verslechteren. Dan betekent dat automatisch dat, als Europa ingrijpt, en Zuid Europa dwingt de lonen te matigen, de concurrentiepositie van Noord-Europa verslechtert ten opzichte van Zuid Europa en dat dus de Noord-Europese exporten dalen.
Stel dat Zuid-Europa staatsschulden moet afbouwen door te bezuinigen, dan zorgt dat voor grotere nationale besparingen in Zuid-Europa en grotere netto exporten in Zuid-Europa, die alleen hun uitweg vinden als de concurrentiepositie van Noord-Europa verslechtert ten opzichte van Zuid-Europa. Dus onze netto exporten dalen om een (groot) deel van de hogere netto exporten uit Zuid Europa te absorberen.
Stel dat Zuid-Europa private schulden moet afbouwen door minder te consumeren en meer te sparen. Dan gebeurt precies hetzelfde als dat de overheid moet bezuinigen: grotere netto exporten in Zuid-Europa, kleinere netto exporten in Noord-Europa. Dat kan alleen als de Noord-Europese concurrentiepositie verslechtert ten opzichte van Zuid-Europa.
Natuurlijk is het gezond dat de onevenwichtigheden in Europa verdwijnen. En het is prima dat Verhagen daar ook aandacht voor vraagt. Zie ook deze column van Martin Wolf. Op lange termijn moeten die onevenwichtigheden kleiner worden.
Maar dat betekent altijd dat de concurrentiepositie van Noord-Europa moet verslechteren ten opzichte van Zuid-Europa als de schulden van Zuid-Europa aan Noord-Europa kleiner worden. Dat gaat dus ook pijn doen in Noord-Europa, en zeker in kleine handelslanden als Nederland. Dit verhaal vertelt Verhagen alleen niet.
Tot slot, aan de vooravond van de volgende Eurotop is de regering nog immer bezig om de volgende crisis te bestrijden. Fantastisch hoor, al die plannen voor Europese politiemannen, die ongehoorzame Eurolanden in de toekomst in het gareel moeten houden. Tenminste, … als er dan nog een Eurozone is.
We hebben op korte termijn geen politieagenten nodig, maar brandweermannen. De Eurozone staat in brand en die moet worden geblust:
- De ECB moet onmiddellijk het mandaat krijgen om op grootschalige wijze te interveniëren op de obligatiemarkten ten einde de run op obligaties van illiquide maar solvabele landen te stoppen (Spanje en Italië). Als het noodfonds verviervoudigd is, kan het noodfonds deze taak overnemen.
- Banken moeten direct worden geherkapitaliseerd, eerst met privaat en dan met publiek geld (dat laatste pas nadat verliezen op rotte papieren zijn genomen).
- De schulden van failliete landen (Griekenland, waarschijnlijk ook Portugal en misschien ook Ierland) moeten worden geherstructureerd. Essentieel is dan dat banken voldoende gekapitaliseerd zijn om zo’n herstructurering op te vangen.
Helaas horen we van de regering te weinig in deze richting. Het is om je haren bij uit het hoofd te rukken.
Politieke Economie - Bas Jacobs 
Dat vereist echter dat de heren ( en dames ) politici hun eigen bevolking de waarheid moeten meedelen. En dat is nou eenmaal wat veel van het goede. Dan is een schuld-boete verhaal veel makkelijker en electoraal interessanter .Want laten we wel wezen: de meeste politici zijn eigenlijk maar met één ding bezig : volgende verkiezingsuitslag
Rik Wessels
18 oktober 2011 at 11:12
Met het eerste deel van het verhaal ben ik het volkomen eens. De uitwerking van een onafhankelijke eurocommissaris is anders dan wordt voorgespiegeld, maar de hier geschetste ontwikkeling lijkt mij niet onwenselijk. Lidstaten zullen moeten blijven hervormen en aan hun concurrentiekracht blijven werken op die manier, in een wereldeconomie met verschillende blokken waarvan de euro één is, lijkt het mij gunstig als de delen verantwoordelijkheid kennen en nemen voor het concurrerende vermogen van het geheel. U doet er denk ik beter aan de positie van een dergelijke commissaris in het licht van de globalisering te beschouwen en dan aan te geven waarin het nog tekort schiet. Wat ontbreekt is een perspectief op het Europees bestuur en Europa in de wereld na de crisis.
Met het tweede deel ben ik het veel minder eens. Er is inderdaad een grote crisis, maar om dan het bestrijden van de ‘volgende’ crisis te bekritiseren lijkt mij onterecht. Mijns inziens moet die commissaris die de regering wil morgen geïnstalleerd worden en zullen landen die hulp nodig hebben zijn aanwijzingen moeten gaan opvolgen. Hulp voor Zuid-Europa moet gecombineerd worden met het verlenen van gezag aan een centrale autoriteit van hun kant. Op die manier heeft een dergelijke commissaris ook gezag op het moment dat de crisis voorbij is en krijgen we niet weer hetzelfde als met het groei- en stabiliteitspact. Papieren regels en geen enkele discipline, dit werd ook duidelijk toen de ECB Italiaanse staatspapieren opkocht. Het mocht wel weer een tandje minder van Berlusconi. Ik vraag me of het te verantwoorden is een ongedekte cheque uit te schrijven aan een vrijetijdspremier zoals u voorstelt. Als u dat te verantwoorden vindt in het licht van de huidige crisis dan zult u uw argumentatie daarop moeten richten en niet de voorstellen van de huidige regering bekritiseren. Wat zij voorstellen is namelijk al aanzienlijk meer als er vanuit Zuid-Europa vernomen is. Alleen het argument ‘crisis’ is niet voldoende, leg eens uit waarom wij vertrouwen moeten hebben dat de Italiaanse politiek zal doen wat nodig is.
Bob Bouw
18 oktober 2011 at 12:06
We hebben een minister van financien èn een van economische zaken èn een premier die geen van alle vakkundig zijn op dit terrein. In Duitsland zitten een jurist, een natuurkundige en een arts, en in Frankrijk een jurist en iemand die iets onduidelijks heeft gestudeerd. Is het dan een wonder dat het met deze crisis niets wordt? Goeie adviseurs hebben is leuk, maar je moet wel begrijpen wat ze zeggen. Of deze adviseurs het allemaal begrijpen is ook nog een vraag. Tom Poes, doe wat! sta daar niet zo, verzin een list!
Het is interessant om te zien dat in een steeds complexere wereld waar vakkennis steeds belangrijker wordt (kenniseconomie) we nog steeds door dilettanten worden geregeerd. Ik vraag me dan ook wel eens af of dat beruchte democratische tekort van de EU echt wel zo’n probleem is…
Tom K
18 oktober 2011 at 12:14
Mis nog 1 belangrijk punt in je betoog Bas, namelijk dat conform de Modern Monetary Theory (MMT) 1 munt eist dat er 1 staat aan ten grondslag ligt. Een staat die de bron is van de eigen munt kan als uitgever namelijk feitelijk geen schulden in die munt bezitten en heeft de ongelimiteerde mogelijkheid om liquiditeiten te creëeren middels bankboekingen waarbij belastingen niet betalen voor uitgaven. Dit boekhoudkundige gegeven is tevens een noodzaak om niet monetair soevereine schuld om te vormen tot monetair soeverein staatskapitaal (aka ‘bond for equity swap’). Schuld en EV staan beide aan de passiva/credit zijde van de staatsbalans, dus dat vergt verder geen aanpassingen in het beleid noch de regelgeving. De eurocrisis is dan in 1 klap opgelost daar aandelenkapitaal niet hoeft te worden terugbetaald aangezien het Eigen Vermogen betreft. Europese integratie is dus noodzaak maar wordt echter niet nagestreeft door de politici, aangezien het hun eigen persoonlijke macht inperkt en eigen (electoraal) belang wordt nu duidelijk voor het gemeenschappelijke geplaatst. Het gevolg is dat de politici door een gebrek aan kennis van het huidige geldstelsel zelf een depressie organiseren. Op de Eurotop dit weekend zal wellicht worden besloten om op het EFSF leverage toe te gaan passen met een hefboom van 3 tot 5, aldus bronnen bij Reuters. Het fonds verwordt zo tot een onvervalst Ponzi Scheme maar krijgt op korte termijn wel slagkracht van ca. 2 biljoen euro. Hiermee wordt het probleem (tijdelijk) opgeschoven in de tijd, lijkt het dus opgelost maar komt het met een factor 3 tot 5 groter terug in de toekomst. En dan zal wellicht de paniek toeslaan met alle gevolgen van dien. “Ze geloven je alleen als je ongelijk hebt”.
Koen
18 oktober 2011 at 13:53
Interessante gedachte, maar bezitters van eigen vermogen willen ook graag een retur on investment, hoe zie je dit meer concreet voor je?
Denk dat de zeepbel eerst nog behoorlijk wordt opgeblazen, daarmee toekomstig de weg vrij is voor een verenigd EU of een nieuw hersenspinsel van grotere orde. Gelukkig leven we in een land waar velen nog graag even krediet opnemen voor de aankoop van een mooie woning (onder aanmoediging van bijvoorbeeld VEH), de babyboomers proberen alle reserves die er zijn uit te putten (Zie nieuwe Pensioenaccoord), wat dan in enkele jaren alles zinloze acties blijken te zijn.
Ben benieuwd, maar Noorwegen klinkt zo gek nog niet……
Badeend
18 oktober 2011 at 16:07
Doop staatsobligaties om tot staatskapitaal (=aandelen) en keer daar dividend op uit (=rente). EV & VV zijn beide immers passiva. Noorwegen is Monetair Soeverein gebleven want heeft de eigen munt behouden en is dus geen onderdeel van het europrobleem. Het systeem van de goudstandaard is in 1971 door Nixon c.s. definitief verlaten en tot een boekhoudstelsel omgevormd en in een boekhoudstelsel gelden andere regels voor de uitgever van geld dan in een vastwaardestelsel, maar dat is zelfs na 40 jaar nog niet bij iedereen doorgedrongen.
Koen
18 oktober 2011 at 16:48
“Maar dat betekent altijd dat de concurrentiepositie van Noord-Europa moet verslechteren ten opzichte van Zuid-Europa als de schulden van Zuid-Europa aan Noord-Europa kleiner worden.”
Inderdaad. Als gevolg van verschil in cultuur en mentaliteit zijn de Duitsers ( voor altijd ?) gedwongen om voor de Italianen te moeten werken.
Dit verschil tusssen diverse culturen was al bekend ruim voordat de EU werd bedacht.
Verscheidene economen hebben daar al ernstig voor gewaarschuwd, maar politici zijn doorgaans domme, onderontwikkelde mensen. Sluw, maar dom.
In het verleden heeft John Maynard Keynes voortijdig gewaarschuwd voor een tweede wereldoorlog. Pas vele Jaren daarnà moest Hitler nog aan zijn “Mein Kampf” beginnen.
Het zijn de staten die de wereld minstens twee keer in brand hebben gezet, volkeren niet.
sirik
19 oktober 2011 at 08:50
Mooi plan, nu heb ik als simpele bedrijfseconoom een paar vragen
-wie gaat de ECB financieren , als er zeg, 4000 of meer MIljard nodig is ? Of gaan we dat geld drukken ?
-wie gaat er voor zorgen dat de landen die dan fluitend van hun schulden vandaan lopen ervoor gaan zorgen dat deze situatie niet opnieuw ontstaat en er weer 4000 Miljard nodig is
Overigens vind ik de ‘gesloten systeem’ benadering een vreemde. Dus bij het dalen van de lonen in Griekenland gaan ze daar straks Audi’s bouwen ? Wij zijn nu toch ook geen olijfolieproducenten, of wel ? Het lijken mij appels en peren. Griekenland heeft geen industrie en die komt er ook niet, en wij krijgen het Griekse toerisme niet. Nooit. En dat afboeken van die obligaties bij de banken zal toch wel moeten gebeuren, Eurotop of niet. Daar zijn eenvoudige boekhoudregels voor. En dus moet die herkapitalisatie er ook komen, zelfs zonder Eurotop. Spaanse banken hebben de onroerendgoed zeepbel en dus de groei in Spanje gefaciliteerd. Wat heeft Noord Europa daarmee te maken ?
En vanwaar die apocalyptische vooruitzichten bij het uiteenvallen de eurozone. Engeland,Noorwegen en Zweden zijn toch ook niet in zee verdwenen ? Europese ruimte zonder de Euro, niks op tegen lijkt me. We hebben langer zonder dan met gedaan, en de handel draait ook dan wel door. Hoogstens een beetje onpraktisch, maar het bloeden is dan tenminste gestopt.
Peter
23 oktober 2011 at 16:27